नेपाली
पत्नी ले सम्बन्ध विच्छेद गर्ने अवस्था
This post is also available in:
English
कस्तो अवस्थामा पत्नी ले सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्छिन् ?
मुलुकी ऐन र अहिलेको देवानी संहिता दुवैले पत्नीलाई सम्बन्ध विच्छेद गर्ने अधिकार दिएको छ । पत्नीले अदालतमा सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिँदा अदालतले सहजै सम्बन्ध विच्छेद गरिदिने प्रचलन छ । यदि पत्नीले सम्बन्ध विच्छेदको लागि अदालतमा निवेदन दिएमा र पुरुषले सम्बन्ध विच्छेद गर्न स्वीकार नगरेमा अदालतले एक बर्ष सम्म सम्झाई बुझाई सकेसम्म मिलापत्र गर्नको लागि पहल गर्दछ । मुद्दा परेको एक बर्ष सम्म पनि पति पत्नी बीच मिलापत्र हुन सकेन भने अदालतले एक बर्ष पछि सम्बन्ध विच्छेदको फैसला गरिदिन्छ । सम्बन्ध विच्छेदको केही आधारहरू लोग्ने स्वास्नी दुवैमाथि समान रुपमा लागू हुन्छन भने पत्नीको हकमा थप अन्य आधारहरू पनि लागू हुन्छन् । ती आधारहरू देहायकमोजिम छन् ।
Table of contents
पत्नीले सम्बन्ध विच्छेद गर्न पाउने आधार
१ .अंश लिइ छुट्टिई बसेमा :
मुलुकी देवानी संहिता २०७४ को दफा ९५ मा कानून बमोजिम अंश लिई वा मानो छुट्टिई पति पत्नी भिन्न बसेको अवस्थामा पत्नीले सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिन पाउँछिन् । वैवाहिक सम्बन्ध भनेको पतिपत्नी बीचको आत्मीय सम्बन्ध पनि हो । यदि आत्मीय सम्बन्ध नभर्इ मानो छुट्टिई बेग्ला बेग्लै खानपिन भान्सा गरेको अवस्थामा सम्बन्ध विच्छेदको लागि पत्नीले निवेदन दिन पाउँछिन् ।
२) अलग बसेमा (Desertion) :
पतिले पत्नीको मञ्जुरी नलिई लगातार तीन वर्ष वा सोभन्दा बढी समयदेखि अलग बसेमा, पत्निले सम्बन्ध विच्छेदको लागि अदालतमा निवेदन दिन पाउँछिन् । कानून बमोजिम कस्तो अवस्थामा अलग बसेको Desertion हो भन्ने बिषयमा सर्वोच्च अदालतले नजिरको प्रतिपादन गरेको छ । नेपालमा प्राय लोग्ने मानिस अध्ययनको लागि रोजगारको लागि विदेश जाने प्रचलन छ । यसरी अध्ययन र रोजगारीमा गएको अवस्थामा भने अलग बसेको भन्न् मिल्दैन ।
३) घरबाट निकाला गरिदिएमा
मुलुकी देवानी संहिता २०७४ को दफा मा ९५ यदि पतिले पत्नीलाई खान लगाउन नदिएमा वा घरबाट निकाला गरिदिएमा सम्बन्ध विच्छेदको लागि पत्नीले निवेदन दिन पाउँछिन् । महिलाहरू पुरूषको तुलनामा शारीरिक र आर्थिक रूपमा कमजोर हुन्छन् र पतिले पत्नीलार्इ घरबाट निकाल्ने संभावना हुन्छ । यसरी घरबाट निकाला गरेमा तत्काल अंशसमेत दाबी गरेर सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिन पाइन्छ ।
४) अङ्ग भङ्ग हुने वा अरू कुनै ठूलो शारीरिक वा मानसिक कष्ट दिएमा
पतिले यदि अङ्ग भङ्ग हुने गरि पत्नी माथि कुटपिट गरेमा सम्बन्ध विच्छेदको लागि पत्नीले निवेदन दिन पाउँछिन् । कुटपिट, अङ्गभङ्ग भन्नाले हात खुट्टा भाँचिएको हुनुपदर्छ । सामान्य कुटिपट यस दफा अन्तर्गत पर्दैन । मानसिक पीडा यस्तो हुन्छ भनी नेपालको कानूनमा उल्लेख छैन । मानसिक अवस्था भन्नाले पतिको कार्यबाट चिन्ता उत्पन्न हुने कार्य अन्तर्गत पर्दछ । यस्तो कार्य मानसिक चिन्ता अन्तर्गत पदर्छ भन्ने कुराको मापन उक्त कार्यले सामान्य मानिसलार्इ कति असर गर्दछ भन्ने हो। मानिस अनुसार तनाव लिने बानी फरक फरक हुन्छ । कसैलार्इ सामान्य कुराले तनाव लिने हुन्छ तर मानसिक तनाव अन्तर्गत उक्त कार्यले जे सुकैले मानिस पनि तनावमा आउने हुनुपर्दछ ।
५) पतिले अर्को विवाह गरेमा
मुलुकी फौजदारी संहिता २०७४को दफा १७५ मा पत्नी हुँदा हुँदै दोस्रो विवाह गर्न नहुने र विवाह गरेमा उक्त विवाह स्वतः बदर हुने व्यवस्था छ। दोस्रो विवाह गरेमा १ देखी ५ बर्ष सम्म कैद र दश हजार देखि पचास हजार सम्म जरिवानाको व्यवस्था गरेको छ । पतिले दोस्रो विवाह गरेमा पत्नीले सजाय र सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिन पाउँछिन् । पतिले अर्को विवाह गरेमा भन्नाले कानुनी रूपमा अर्को विवाह गरेको हुनुपर्दछ ।
६) अन्य महिलासँग यौन सम्बन्ध राखेमा
आधुनिक समयमा वैवाहिक सम्बन्ध भन्दा बाहिर यौन सम्बन्ध राख्नु अपराध होर्इन । हाल यस्तो सम्बन्ध अपराध नभए पनि पत्नीको लागि सम्बन्ध विच्छेद गर्ने आधार हुन सक्छ । उक्त कार्य अपराध नभए पनि पत्नीलार्इ सम्बन्ध विच्छेद गर्ने आधार हुन्छ । पतिले बाहिर अन्य महिला सँग यौन सम्बन्ध राखेको भन्ने स्पष्ट प्रमाण चाहिन्छ । प्रमाणको रूपमा उक्त सम्बन्ध राखेको भिडियो अथवा फोटो भएमा मात्र अदालतले बाहिर सम्बन्ध भएको भन्ने प्रमाणको रूपमा लिन्छ ।
७ ) पतिले पत्नीलाई जबरजस्ती करणी गरेको ठहरेमा
फौजदारी संहितामा यदि पतिले पत्नीको र्इच्छा बाहेक जबरजस्ती करणी गरेमा पाँच वर्ष सम्म कैदको व्यवस्था गरेको छ । पत्नीले जबरजस्ती करणी गरेमा सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिन पनि सक्छन् ।
८ ) हदम्याद भित्र उजुर गर्नुपर्दछ
मुलुकी देवानी संहिता २०७४ को दफा १०४ ले माथि उल्लेखित आधारमा मुद्दा गर्नु पर्ने कारण उत्पन्न भएको मितिले तीन महिना भित्र सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिनुपर्दछ । दफा ९९ अनुसार सम्बन्ध विच्छेद गर्नु अघि अंशबण्डा गर्नुपर्दछ।
कस्तो अवस्थामा पत्नी ले सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्छिन् ?
मुलुकी ऐन र अहिलेको देवानी संहिता दुवैले पत्नीलाई सम्बन्ध विच्छेद गर्ने अधिकार दिएको छ । पत्नीले अदालतमा सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिँदा अदालतले सहजै सम्बन्ध विच्छेद गरिदिने प्रचलन छ । यदि पत्नीले सम्बन्ध विच्छेदको लागि अदालतमा निवेदन दिएमा र पुरुषले सम्बन्ध विच्छेद गर्न स्वीकार नगरेमा अदालतले एक बर्ष सम्म सम्झाई बुझाई सकेसम्म मिलापत्र गर्नको लागि पहल गर्दछ । मुद्दा परेको एक बर्ष सम्म पनि पति पत्नी बीच मिलापत्र हुन सकेन भने अदालतले एक बर्ष पछि सम्बन्ध विच्छेदको फैसला गरिदिन्छ । सम्बन्ध विच्छेदको केही आधारहरू लोग्ने स्वास्नी दुवैमाथि समान रुपमा लागू हुन्छन भने पत्नीको हकमा थप अन्य आधारहरू पनि लागू हुन्छन् । ती आधारहरू देहायकमोजिम छन् ।
पत्नीले सम्बन्ध विच्छेद गर्न पाउने आधार
१. अंश लिइ छुट्टिई बसेमा :
मुलुकी देवानी संहिता २०७४ को दफा ९५ मा कानून बमोजिम अंश लिई वा मानो छुट्टिई पति पत्नी भिन्न बसेको अवस्थामा पत्नीले सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिन पाउँछिन् । वैवाहिक सम्बन्ध भनेको पतिपत्नी बीचको अत्मीय सम्बन्ध पनि हो । यदि अत्मीय सम्बन्ध नभर्इ मानो छुट्टिई बेग्ला बेग्लै खानपिन भान्सा गरेको अवस्थामा सम्बन्ध विच्छेदको लागि पत्नीले निवेदन दिन पाउँछिन् ।
२. अलग बसेमा (Desertion) :
पतिले पत्नीको मञ्जुरी नलिई लगातार तीन वर्ष वा सोभन्दा बढी समयदेखि अलग बसेमा, पत्निले सम्बन्ध विच्छेदको लागि अदालतमा निवेदन दिन पाउँछिन् । कानून बमोजिम कस्तो अवस्थामा अलग बसेको Desertion हो भन्ने बिषयमा सर्वोच्च अदालतले नजिरको प्रतिपादन गरेको छ । नेपालमा प्राय लोग्ने मानिस अध्ययनको लागि रोजगारको लागि विदेश जाने प्रचलन छ । यसरी अध्ययन र रोजगारीमा गएको अवस्थामा भने अलग बसेको भन्न् मिल्दैन ।
३. घरबाट निकाला गरिदिएमा
मुलुकी देवानी संहिता २०७४ को दफा मा ९५ यदि पतिले पत्नीलाई खान लगाउन नदिएमा वा घरबाट निकाला गरिदिएमा सम्बन्ध विच्छेदको लागि पत्नीले निवेदन दिन पाउँछिन् । महिलाहरू पुरूषको तुलनामा शारीरिक र आर्थिक रूपमा कमजोर हुन्छन् र पतिले पत्नीलार्इ घरबाट निकाल्ने संभावना हुन्छ । यसरी घरबाट निकाला गरेमा तत्काल अंशसमेत दाबी गरेर सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिन पाइन्छ ।
४) अङ्ग भङ्ग हुने वा अरू कुनै ठूलो शारीरिक वा मानसिक कष्ट दिएमा
पतिले यदि अङ्ग भङ्ग हुने गरि पत्नी माथि कुटपिट गरेमा सम्बन्ध विच्छेदको लागि पत्नीले निवेदन दिन पाउँछिन् । कुटपिट, अङ्गभङ्ग भन्नाले हात खुट्टा भाँचिएको हुनुपदर्छ । सामान्य कुटिपट यस दफा अन्तर्गत पर्दैन । मानसिक पीडा यस्तो हुन्छ भनी नेपालको कानूनमा उल्लेख छैन । मानसिक अवस्था भन्नाले पतिको कार्यबाट चिन्ता उत्पन्न हुने कार्य अन्तर्गत पर्दछ । यस्तो कार्य मानसिक चिन्ता अन्तर्गत पदर्छ भन्ने कुराको मापन उक्त कार्यले सामान्य मानिसलार्इ कति असर गर्दछ भन्ने हो। मानिस अनुसार तनाव लिने बानी फरक फरक हुन्छ । कसैलार्इ सामान्य कुराले तनाव लिने हुन्छ तर मानसिक तनाव अन्तर्गत उक्त कार्यले जे सुकैले मानिस पनि तनावमा आउने हुनुपर्दछ ।
५) पतिले अर्को विवाह गरेमा
मुलुकी फौजदारी संहिता २०७४को दफा १७५ मा पत्नी हुँदा हुँदै दोस्रो विवाह गर्न नहुने र विवाह गरेमा उक्त विवाह स्वतः बदर हुने व्यवस्था छ। दोस्रो विवाह गरेमा १ देखी ५ बर्ष सम्म कैद र दश हजार देखि पचास हजार सम्म जरिवानाको व्यवस्था गरेको छ । पतिले दोस्रो विवाह गरेमा पत्नीले सजाय र सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिन पाउँछिन् । पतिले अर्को विवाह गरेमा भन्नाले कानुनी रूपमा अर्को विवाह गरेको हुनुपर्दछ ।
६) अन्य महिलासँग यौन सम्बन्ध राखेमा
वैवाहिक सम्बन्ध भन्दा बाहिर यौन सम्बन्ध राख्नु अपराध होर्इन । अपराध नभए पनि पत्नीको लागि सम्बन्ध विच्छेद गर्ने अधार हुन सक्छ । उक्त कार्य अपराध नभए पनि पत्नीलार्इ सम्बन्ध विच्छेद गर्ने आधार हुन्छ । पतिले बाहिर अन्य महिला सँग यौन सम्बन्ध राखेको भन्ने स्पष्ट प्रमाण चाहिन्छ । प्रमाणको रूपमा उक्त सम्बन्ध राखेको भिडियो अथवा फोटो भएमा मात्र अदालतले बाहिर सम्बन्ध भएको भन्ने प्रमाणको रूपमा लिन्छ ।
७ ) पतिले पत्नीलाई जबरजस्ती करणी गरेको ठहरेमा
फौजदारी संहितामा यदि पतिले पत्नीको र्इच्छा बाहेक जबरजस्ती करणी गरेमा पाँच वर्ष सम्म कैदको व्यवस्था गरेको छ । पत्नीले जबरजस्ती करणी गरेमा सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिन पनि सक्छन् ।
८ ) हदम्याद भित्र उजुर गर्नुपर्दछ
मुलुकी देवानी संहिता २०७४ को दफा १०४ ले माथि उल्लेखित आधारमा मुद्दा गर्नु पर्ने कारण उत्पन्न भएको मितिले तीन महिना भित्र सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिनुपर्दछ । दफा ९९ अनुसार सम्बन्ध विच्छेद गर्नु अघि अंशबण्डा गर्नुपर्दछ।
